Het valt op het eerste gezicht lastig te rijmen: reformatorisch én voorzitter van de Regenboog Alliantie van Gouda. Maar Mart van de Kamp is het allebei. In 2020 schoof hij met zijn transdochter Evelyn aan in een talkshow om over de anti-homoverklaring te praten die op verschillende reformatorische scholen door ouders ondertekend moest worden. Afgezien van dit landelijke optreden zet hij zich vooral lokaal in. In Gouda, de stad met een centrale rol in de Biblebelt. Omdat een van de grootste reformatorische scholengemeenschappen, het Driestar College, hier gevestigd is. Maar ook omdat een grote afsplitsing in de reformatorische wereld zich hier afgespeeld heeft; die van de Gereformeerde Gemeenten in Nederland in 1953.
Van de Kamp kerkt in de Sint-Janskerk en vindt zichzelf reformatorisch, al twijfelt hij of iedereen het daarmee eens is. Zijn ouders waren ooit lid van de Gereformeerde Gemeenten in Nederland en zijn later overgestapt naar de Gereformeerde Gemeenten. Toen hij met zijn eigen gezin naar Gouda verhuisde, is hij overgestapt van de Gereformeerde Gemeenten naar de lichtere Gereformeerde Bondsgemeente van de PKN in de Sint-Janskerk. “Dat hebben we destijds vooral voor de kinderen gedaan, omdat we de Gereformeerde Gemeenten te gesloten vonden met weinig ruimte voor levensvragen.” Alle vier zijn kinderen hebben op het Driestar College gezeten, waarvan er drie de school hebben afgerond. Alleen Evelyn is na een paar jaar overgestapt. “Ze had het moeilijk en voelde zich niet veilig. Er waren geen lhbtiq+-rolmodellen op school of medeleerlingen waar ze zich mee verbonden voelde. Daarbij ervaarde ze dat het reformatorische geloof afwijzend was naar transgenders, dat had ze onder andere opgepikt van Amerikaanse fundamentalistische geloofswebsites. Ze is goed een-op-een begeleid en de school heeft geen negatieve dingen tegen haar gezegd, daar lag het niet aan. Maar echt openlijk over het onderwerp praten was er niet bij, waardoor ze zich geïsoleerd voelde van de rest.”
Links het station en rechts het gemeentehuis van Gouda
De wandeling start bij het station Gouda; aan de kant van het Burgemeester Jamesplein. Met aan het plein het ‘Huis van de Stad’ (1), het nieuwe gemeentehuis. Het gebouw uit 2012 heeft een duidelijke architectonische verwijzing naar de Goudse stroopwafel, waar eenieder wellicht eerder een kaas had verwacht. Ieder jaar wordt hier op 11 oktober op Coming- Outdag de regenboogvlag gehesen in een ceremonie met de wethouder en de stadsdichter. Daarnaast wappert de regenboogvlag dagelijks voor de ingang van het gemeentehuis, een verdienste van de Regenboog Alliantie. Het college van B&W is divers; bestaande uit D66, GroenLinks, ChristenUnie, PvdA en CDA. SGP zit niet in het college maar is nog altijd een redelijk grote partij met een stabiele aanhang, twee zetels tijdens de laatste verkiezingen, dankzij de vrij grote Goudse reformatorische gemeenschap. Een gemeenschap die elke zondag verdeeld over drie reformatorische kerken kerkt: twee van de Gereformeerde Gemeenten in Nederland (3) en een van de Gereformeerde Gemeenten Gouda (2).
Steek links de Burgemeester Jamessingel over. Grote kans op een doordeweekse dag dat u hier tussen de leerlingen van de reformatorische middelbare school Driestar College (2) en de lerarenopleiding Driestar Educatief loopt. Veelal te herkennen aan de rokken die de meisjes verplicht moeten dragen. De duizenden scholieren en studenten komen uit de wijde omgeving. Wim de Kloe werd als bestuurder van het Driestar College in 2019 door het ministerie aangesproken op het feit dat hij de Nashville verklaring met anti-homo en anti-transgender standpunten, had ondertekend. Twee jaar later nam De Kloe ontslag na een rel die een column van hem in het Reformatorisch Dagblad veroorzaakt had. Hierin stelde hij onder andere: ‘De lhbti-beweging staat haaks op het christendom’, en had hij het over ‘Een strijd tegen het christendom’. De Regenboog Alliantie en COC Rotterdam vreesden dat leerlingen zich niet meer veilig voelden op de Driestar. Van de Kamp: ”Dat was een nare tijd. En vreemd, omdat de Regenboog Alliantie altijd goed contact met hem en de school had gehad. Wat het vooral lastig maakt is dat veranderingen in deze subcultuur langzaam gaan. Helemaal bij grote thema’s als lhbtiq+. Waar de school, in zo’n veranderingsproces, vooral tegenaan loopt is een deel van de achterban. De ouders die koste wat kost gezin, school en kerk op een lijn willen houden. Een gedachte waar ikzelf ook mee opgegroeid ben, dus ik begrijp het, maar een school heeft een andere verantwoordelijkheid dan een kerk of gezin. Een school weet heel goed wat hun rol is, namelijk hun leerlingen klaarstomen voor de samenleving en dus niet geïsoleerd opleiden, alleen ziet een deel van de achterban dat anders. We proberen toch beweging in de zaak te krijgen door de school te blijven stimuleren tot het voeren van een intern gesprek, wat ook meer gebeurt dan voorheen. Zo was er bijvoorbeeld een speeddate-sessie van directieleden van de Driestar met lhbtiq+ oud-leerlingen om ervaringen te delen en vragen te beantwoorden.” Driestar Educatief is de belangrijkste lerarenopleiding binnen het reformatorische basisonderwijs, en biedt ruimte aan organisaties die zich op lhbtiq+ en de samenleving bezinnen.
Na ongeveer 500 meter links, Winterdijk, onder het spoor rechts de Nieuwe Gouwe Oostzijde op. Loop via het Globepad en de Keerkring langs de kerk van de Gereformeerde Gemeente Gouda (3) aan de Nieuwe Gouwe O.Z., met de in het oog springende moderne architectuur. Helemaal in deze industriële omgeving valt het ontwerp van Architektenburo Roos en Ros nogal op. De architect die meerdere gereformeerde kerken in ons land ontwierpen, besloot dit exemplaar uit 2008 de vorm te geven van een gotische spitsboog. Geheel in de reformatorische traditie is ook deze kerk geheel symmetrisch met als middelpunt de kansel met daarop de bijbel.
Ga verder langs het Van Bergen IJzendoornpark rechts het Stationsplein over. Links op de hoek staat de Stationskerk (4) uit 1936, gebouwd in de stijl van de Amsterdams school. Hier kerkt de Gereformeerde Gemeenten in Nederland vanaf 1953, het moment van de afscheiding van de Gereformeerde Gemeenten. De Goudse predikant Cornelis Steenblok was een van de drijvende krachten achter de afsplitsing die te maken had met een leerconflict over de uitverkiezing: het plan van God dat een beperkt aantal mensen in de hemel komt. De kern van het bezwaar van Steenblok was dat ‘de prediking van de ellende en van de doodsstaat voorop staat’ en pas daarna ‘de weg van eeuwige ontkoming en verlossing verkondigd kan worden’. Ofwel zeer weinig mensen kwamen volgens hem in aanmerking. Het andere deel van de gemeente, met een mildere visie, ging verder onder de naam Gereformeerde Gemeenten, die nu kerkt aan de Nieuwe Gouwe Oostzijde (3).
Loop rechts het Regentesseplantsoen in met aan het einde, op nummer 8a de plek waar de allereerste homosoos van Gouda gevestigd zat: De Klepel (5). Elke vrijdag kwam men in dit gebouw van de NVSH, de Nederlandse Vereniging voor Seksuele Hervorming, bijeen om gelijkgestemden te ontmoeten. In 1975 nam COC Gouda het gebouw in beheer, dat ook de exploitatie van De Klepel overnam. Vanaf 1977 werden hier ook films gedraaid door het eerste Filmhuis van Gouda. Maar het stempel van ’sekshuis’ dat op het pand geplakt werd, leidde er in de jaren tachtig toe dat onder druk van conservatieve en rechts-religieuze kringen het Filmhuis verhuisde naar een andere locatie. En ook met de NVSH ging het in deze periode bergafwaarts en verdween die zelfs helemaal.
Loop via de Nieuwehaven naar de winkelstraat, de Kleiweg, met op nummer 310 de plek waar Het Vrouwenhuis en het vrouweneetcafé gevestigd waren in de voormalig Groen van Prinstererschool, die nu verbouwd is tot woningen. Ga verder door de Kleiwegstraat (6), een winkelstraat die zich graag profileert als regenboogstraat. “Als het begin oktober Regenboogweek is in de stad, hebben alle winkels hier regenboogvlaggen uithangen. Dat doen ze helemaal zelf, vinden ze leuk.” De Regenboog Alliantie zit niet achter de vlaggen, maar wel achter de organisatie van de week, die jaarlijks valt rond 11 oktober; Coming-Outdag. “Deze weel is er om te benadrukken dat iedereen zichzelf moet kunnen zijn. Helaas is dit voor veel lesbiennes, homo- en biseksuelen, trans, intersekse en queer personen nog steeds niet vanzelfsprekend”.
Door de Nieuwstraat naar de Nieuwe Markt (7), de plek waar tijdens Roze Zaterdag in 2018 de organisatie gevestigd zat, en daarmee het kloppende hart van het evenement was. Dat niet alles altijd even soepel verloopt met betrekking tot de lhbtiq+-vriendelijkheid in de stad bleek in 2021. In de Kleiwegstraat werden rond Coming-Outdag de regenboogvlaggen die in de hele straat wapperden vernield en gestolen en bij Het huis van de Stad (1) werd de foto-expositie ‘Legale Liefde’, over 20 jaar trouwen voor paren van gelijk geslacht, beklad en vernield. Binnen enkele weken tot vijf keer toe. Een bevestiging, volgens Van de Kamp, dat er nog een lange weg te gaan is in Gouda.
Loop verder richting Waag, met het historisch pand uit 1668 waar vroeger onder andere de kazen werden gewogen. Met drie panden rechts van de Waag, op Markt 31, het voormalige kantoor van de afdeling burgerzaken (8), die in de jaren zeventig en tachtig verantwoordelijk was voor de uitvoering van het voor lhbtiq+ personen discriminerende gemeentelijke beleid. In 1990 liet de Goudse burgemeester Jan Hein Boone, van de PvdA, openlijk weten sterk tegen het homohuwelijk te zijn. En daarbij konden in Gouda tot nog niet zo heel lang geleden ambtenaren, met een beroep op gewetensnood, weigeren een huwelijk te sluiten tussen twee mannen of twee vrouwen. Pas vanaf 2014, 13 jaar (!) na openstelling van het burgerlijk huwelijk voor paren van gelijk geslacht, werden geen gewetensbezwaarde ambtenaren meer aangesteld.
Midden op de Markt staat het niet te missen historische Stadhuis (9). Het gotische gebouw, opgetrokken uit Belgisch kalksteen met de rood-witte luikjes voor de ramen is een van de oudste stadhuizen van Nederland. De gemeente gebruikt het gebouw al sinds 2012 niet meer, maar ontwikkelt weer plannen om het opnieuw te gaan gebruiken voor en door de stad. Op het bordes aan de voorkant van het gemeentehuis spreekt de burgemeester ieder jaar op kaarsjesavond de mensen toe met een kersttoespraak. Leuk detail: sinds een paar jaar valt het beroemde ‘Gouda bij Kaarslicht’ niet meer op dinsdag maar op de tweede vrijdag in december. Regelmatig tegelijk met Paarse Vrijdag, een dag waarop leerlingen door het dragen van de kleur paars op school hun solidariteit tonen met lhbtiq+ medeleerlingen. “De huidige burgemeester met een SGP-achtergrond, Pieter Verhoeve, maakte in zijn eerste kersttoespraak op vrijdag een openlijke verwijzing naar Paarse Vrijdag. Ik was blij verrast.”
Voorbij het gay friendly Cafeetje Heeeurlijk in de Wijdstraat doemt de Sint-Janskerk (10) op, een kruiskerk in gotische stijl. Een grote brand verwoestte in 1552 een groot deel van de middeleeuwse kerk. Kort na de ramp werd opdracht gegeven tot de bouw van de meest opzienbarende kerk van Holland. En met een totale lengte van 123 meter ook nog eens de langste kerk van Nederland. Wanneer je de kerk binnenstapt, wordt de immense grootte pas goed zichtbaar. De hoogte en de 72 gebrandschilderde ramen maken dat je naar boven blijft kijken. Een van die ramen, het door Philips II van Spanje geschonken Koningsglas uit de periode 1550-1770, bevat een suggestief detail van Jezus met de jongste discipel Johannes op schoot in een liefdevolle pose. Sommige deskundigen zien hier een homo-erotisch beeld in. Een mooi bruggetje naar 2018: het jaar van de geloofsviering tijdens Roze Zaterdag. Deze mini-revolutie in religieuze kring begon bij onbedoeld bij Mart van de Kamp. “Ik bezocht een informatieavond over de organisatie van Roze Zaterdag in 2018 vanuit mijn rol bij het jeugdpastoraat van de Sint-Janskerk. Vooral omdat ik bang was dat de reformatorische gemeenschap in het verweer zou komen tegen de Roze Zaterdag en ik misschien kon helpen met mijn netwerk. Binnen de kortste keren was ik medeverantwoordelijk voor de oecumenische roze viering in de Sint-Janskerk. Een uitdaging want de Gereformeerde Bondsgemeente, waartoe ik behoor en die op in de Sint-Jan kerkt, is een behoudende PKN-gemeente als het gaat over het onderwerp homoseksualiteit. We wilden het op zo’n manier doen dat alle Goudse kerken konden aanhaken en afhaken, maar zodanig dat iedereen begreep dat het belangrijk was om erover te praten in de eigen kerk. Daarbij was een jaar eerder de roze dienst die in de Sint-Janskathedraal in Den Bosch plaatst zou vinden afgeblazen omdat de bisschop het verbood. Dit maakte het extra leuk dat onder verantwoordelijkheid van de Goudse Raad van Kerken de dienst in de Sint-Janskerk wel doorging. En een groot succes was. Er kwam zoveel publiek op af dat er veel te weinig stoelen waren.” De organisatie van de roze dienst bleek de opmaat voor de oprichting van de Regenboog Alliantie Gouda.
Loop Achter de Kerk met op de hoek van de Molenwerf en de Spieringstraat het Willem Vroesenhuis, het voormalige Oude Mannenhuis, links de beeltenis van Erasmus en rechts het Weeshuis, de Jeruzalemkapel en de naastgelegen ‘schoolmeesterswoning’, nu het Gouda750-huis (11). Het pand dat jarenlang onderdak bood aan jeugdsoos ‘De Gonz’ en korte tijd ook aan de Sociëteit Mispoes voor lesbiennes en homoseksuelen. CDA-wethouder Potharst, bestuurder van de Stichting Katholieke Jeugdverblijven en eigenaar van het pand, zette de homofielen in 1988 weer op straat. Het paste volgens hem niet in het beleid van zijn stichting. Verontwaardigd en boos ging het COC op zoek naar andere huisvesting.
Loop de Lange Tiendeweg uit en steek de Fluwelensingel over. Het Diversiteitspad of regenboogzebrapad (13) werd in 2016 geplaatst op initiatief van Gouda Roze. Het verbindt de Goudse binnenstad met ‘Klein Amerika’. Rond 1800 werd op deze plek een plantsoen aangelegd door de bekende tuinarchitect Jan David Zocher uit Haarlem, de man achter het Vondelpark in Amsterdam. Het plantsoen kreeg in de volksmond de naam ‘Het Amerikaantje’ wat later ‘Klein Amerika’ werd. Het regenboogzebrapad is een symbool voor de verbinding met en tussen alle verschillende mensen die hier oversteken; gelijkheid in diversiteit. Aan het einde van het zebrapad rechtdoor naar café-restaurant Kruim, in de Chocoladefabriek annex Bibliotheek, de ideale plek voor een lhbtiq+-vriendelijk kopje koffie.
Loop via de Houtmansgracht langs het water terug naar het station. Het kan zijn dat u hier en daar op de route, zoals op de Korte Vest, tegen een kleurrijke kaasboerin (10) aanloopt. Een kunstproject onder de titel ‘Goudse Iconen’ als finalestuk van het 750-jarig bestaan van Gouda750 in 2022. Een van de 50 betonnen kaasboerinnen uit het project is non-binair en beschilderd door Goudse leerlingen in samenwerking met de Regenboog Alliantie. De paarse ondergrond verwijst naar Paarse Vrijdag, de roze ondergrond verwijst naar Roze Zaterdag. De silhouetten van de gezichten op het beeld zijn allemaal anders, omdat iedereen zichzelf mag zijn. De dikkere lijnen zijn de aderen naar de harten, verbonden in de liefde. De regenboogkleuren in de aderen geven aan dat lhbtiq+-zijn in je zit en dus geen keuze is.
Steek het water over en loop via de Vredebest terug naar het station Gouda, het eindpunt.
Nashville verklaring (*): De Nederlandse Nashville-verklaring – een vertaling van een Amerikaans document uit 2017 – spreekt zich stevig uit tegen homoseksualiteit en transgenderisme. De verklaring stelt dat het niet in lijn met Gods bedoelingen is ‘wanneer mensen zichzelf bewust willen zien en positioneren als personen met een homoseksuele of transgenderidentiteit’. Elders in de tekst wordt impliciet gesuggereerd dat genezing van homoseksuele geaardheid mogelijk is. Onder de verklaring verschenen een paar honderd handtekeningen van predikanten, voorgangers en andere prominente orthodoxe gelovigen (zoals SGP-voorman Kees van der Staaij). De ondertekening had ook een ander effect: een aantal kerken liet weten dit te ver vinden gaan, sprak zich uit en zodoende kwam er een discussie op gang. Ook binnen reformatorische kringen kwam er ruimte voor een inhoudelijk gesprek. Reden waarom sommigen stellen dat de Nashvilleverklaring uiteindelijk een tegengesteld, positief effect heeft gehad.